دکتر جیم استنفورد، در کتاب اقتصاد به زبان خودمان یا چرا نباید به اقتصاددان ها اعتماد کنیم، می نویسد نوع نگاه به شرکت های قرن بیست و یکمی باید با روش های قرن نوزدهمی و بیستمی متفاوت باشد. ما باید حفظ محیط زیست و اخلاق و رعایت حقوق شهروندی را از شرکت های تولیدی و خدماتی درخواست کنیم. به همین خاطر است که( CSR، نگاهش به مقوله کسب و کار و تراز نامه مالی شرکت ها، به جای نگاه سنتی تک بعدی (Single Bottom Line)، نگاه سه بعدی (Triple Bottomed Line) است.. یعنی هم سود (PROFIT) هم جامعه (PEOPLE) هم محیط زیست (PLANET) در تراز نامه مالی شرکت ها و مجموعه رفتارهای اقتصادی بنگاه ها باید دیده شود و لحاظ گردد. نگاه اخلاقی و مسئولت گونه به کسب و کار را می توان ماحصل نوع تفکر مسئولیت اجتماعی شرکت ها در دنیای امروز دانست که به نوعی، پرستیژ شرکت ها را در سطوح بین المللی تعریف و تبیین می کند.
مسئولیت اجتماعی چیست؟
مسئولیت اجتماعی شرکت ها (Corporate Social Responsibility) که در ادبیات نوشتاری و گفتاری اقتصاد و مدیریت امروز دنیا به اختصارCSR شناخته می شود، مقوله ای جدید در مدیریت کسب و کار بوده و ظرف نیم قرن اخیر، همچون مقوله توسعه پایدار (SUSTAINABLE Development ) و کسب و کار سبز (Green Business) یا اقتصاد دیجیتالی (WebEconomie)، در تحلیل روندهای اقتصاد حال و آینده جهان مطرح شده است.
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه مانند ایران، مقوله احترام به حقوق مصرف کننده، فقط به مقولات اقتصادی و تخفیف فصلی و سالانه کالا و خدمات مربوط نمی شود و نوع نگاه به حقوق مصرف کننده، از کیفیت کالا و خدمات و کلماتی که مثل OFF روی ویترین مغازه ها دیده می شود، کمی بالاتر است. در واقع مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت ها، تلاش دارد تا این مفهوم مهم و بنیادین را در اقتصاد قرن بیست و یکمی رواج دهد که تنها، خریداران نهایی کالا و خدمات نیستند که از خرید آن، سود یا ضرر می کنند. بلکه دامنه سهامداران و ذی نفعان، بیش از خریداران نهایی است و به همین خاطر، بحث محیط زیست و جامعه نیز به میان کشیده می شود.
در واقع مسئولیت اجتماعی به طور کلی به این مساله توجه دارد که چقدر فعالیت های تولیدی یا خدماتی بنگاه های اقتصادی، حامی محیط زیست، حامی جامعه، حامی اقتصاد پایدار، حامی حقوق برابر کارگران، حامی حقوق انسان ها و حیوانات است.
در تعریفی دیگر می توانیم بگوییم، مسئولیت اجتماعی یک چارچوب و محدوده اخلاقی است که در آن وظایف مختلفی که تمامی آنها دارای منافع برای جامعه هستند، بر عهده فرد، سازمان و یا نهادی خاص گذاشته می شود. این مفهوم به صورت دقیق تر به معنای انجام وظایف فردی به وسیله تک تک افراد جامعه است که انجام این وظایف باعث می شود تا تعادل مناسبی بین اکوسیستم و اقتصاد جامعه برقرار شود. استفاده از لفظ وظیفه نشان می دهد که هر فرد در حالت عادی باید به این وظایف واقف بوده و نقش خود را در حفظ این تعادل به صورت مشخص پذیرفته و ایفا کند.
البته در اکثر جوامع این مفهوم یک حوزه قانونی الزام آور نبوده و بیشتر در حوزه اخلاق مطرح می شود. در جوامع بیشتر توسعه یافته که در چارچوب اخلاق، وظایف فردی دارای اهمیت بیشتری است، مسئولیت اجتماعی مفهومی اجباری و البته پذیرفته شده توسط اکثر افراد، شرکت ها و سازمان ها است. اما در سایر جوامع که از نظر سطح فرهنگی دارای فقر هستند، چنین مسئولیت هایی معنای خاصی نداشته و کمتر کسی خود را ملزم به انجام و رعایت آن ها می داند.
درک مفهوم مسئولیت اجتماعی
مسئولیت اجتماعی بدان معنی است که افراد و شرکت ها وظیفه دارند به طور کلی در راستای حفظ منافع محیط زیستی و بهبود وضعیت جامعه عمل کنند. البته اگر بخواهیم این مقوله را به شرکت‌ها نسبت دهیم، باید از آن با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها یا CSR یاد کنیم.
اصول کلی تئوری مسئولیت اجتماعی به گونه‌ای است که شرکت را ملزم می‌کند از سیاست‌هایی با هدف ایجاد تعادل میان سود آوری شرکت و نفع جامعه استفاده کند. این سیاست‌ها می‌تواند شامل در نظر گرفتن کمیسیون‌هایی برای ارائه خدماتی همچون خدمات مالی یا زمانی و یا قرار دادن امکانات در دسترس افراد جامعه به شیوه‌ای بشر دوستانه باشد. دسته دیگری از این سیاست‌ها می‌تواند شامل اقداماتی باشد که به طور غیر مستقیم نفع جامعه را دنبال می‌کنند. برای مثال، ممکن است شرکتی با هزینه کردن روی دستگاه‌ها و مواد اولیه، شرایطی را فراهم کنند که در روند کسب سود، آسیب کمتری به محیط زیست بزند. در واقع در طی چنین عملی، شرکت مذکور، با چنین اقدامی، به طور غیر مستقیم و به واسطه کاهش ایجاد آلودگی، مسئولیت اجتماعی را در دستور کار خود قرار داده است.
لازم به ذکر است، شرکت‌هایی که از شیوه‌های سبز (شیوه‌هایی که منافاتی با منافع محیط زیست ندارند) در روند کار خود استفاده می‌کنند، این ویژگی را به عضوی جدایی ناپذیر از مدل تجاری خود تبدیل کرده و به واسطه همین پیوند ساختار یافته و برنامه ریزی شده، هیچگونه خطری نیز برای منافع مالی خود حس نمی‌کنند. نکته جالب تر آن است که شرکت‌های بسیاری وجود دارند، که در طول زمان، از نظر تجاری پیشرفت روز افزونی را تجربه کرده‌اند، درحالی که به این اصل نیز پایبند بوده‌‌اند. برای مثال مجله‌ی فروبز، در سال ۲۰۱۸ و در یک بررسی غول دنیای اینترنت، یعنی گوگل را به عنوان برترین شرکت در زمینه مسئولیت اجتماعی معرفی کرد. در رتبه‌های بعدی این تحلیل فنی نیز شرکت‌هایی نظیر لگو و والت دیزنی قرار داشتند، که تصمیم به تولید اسباب بازی‌ها از منابع گیاهی به جای پتروشیمی گرفته بودند.
شرکت ها یا بانک های دیگری هم هستند که یا ساخت خانه های بهداشت، بیمارستان ها، مکان های ورزشی و تفریحی و مدرسه … در مناطق کم برخوردار وظیفه سازمانی و شرکتی خود را در قبال مسئولیت اجتماعی و ارایه خدمات رایگان به مردم انجام می دهند. برخی شرکت ها وابسته به نوع فعالیتی که می کنند، یا لای روبی دریاها، کمک به عدم انقراض گونه های کم یاب حیوانات، ساخت موزه ها، حمایت از تحصیل و … وظایف اخلاقی و اجتماعی خود را در قبال جامعه انجام می دهند.
مسئولیت اجتماعی و سودآوری
نکته دیگری که باید در مورد مقوله مسئولیت اجتماعی به آن اشاره کرد، این است که در سالیان اخیر، بیشتر سرمایه گذاران و مشتریان، اشتیاق زیادی به ارتباط (خرید یا سرمایه گذاری) با شرکت‌های مسئولیت پذیر اجتماعی از خود نشان داده‌اند. به این ترتیب می‌توان دریافت، پذیرش مسئولیت اجتماعی تناقضی با دستورالعمل اصلی شرکت‌های تجاری (به حداکثر رساندن ارزش سرمایه سهامداران) نخواهد داشت. بلکه در واقع این بهترین تبلیغ برای شرکت ها است. در ذهن صاحبان و تصمیم گیران سازمان های بزرگ در واقع باید مسئولیت اجتماعی به گونه‌ای تعریف شود که تعادلی معقول و معنا دار میان اصول اخلاقی و مسئولیت درباره آیندگان در کنار سودآوری ایجاد کند.
البته نباید فراموش کرد که این اقدام زمانی مؤثرتر است که یک شرکت آن را داوطلبانه انجام دهد، نه اینکه از طرف دولت به انجام کاری مکلف شود. ضمناً باید یاد آوری کرد که، چنانچه شرکت بتواند کارمندان را با دلایل اجتماعی خود درگیر کند، مسئولیت اجتماعی می‌تواند منجر به افزایش روحیه کاری کارمندان شرکت شود.
انواع مسئولیت اجتماعی
محیطی
یکی از جنبه های CSR ، مسئولیت های محیطی می باشد که در این نوع از مسئولیت های اجتماعی، شرکت بخش بزرگی از تمرکز خود را بر روی حفظ محیط زیست و منابع طبیعی می گذارد. به طور مثال سازمانی اعلام می کند که دیگر از کربن های جوهری استفاده نمی کند. در مثال دیگر یک کمپانی تولید تلفن همراه اعلام کرد که تمامی اجزای ساخت محصولات خود کاملا با مواد زیست تخریب پذیر درست شده که پس از مصرف، در طبیعت تجزیه می شود.
خیرخواهانه و داوطلبانه
در این نوع از CSR شرکت مسئولیت خود را در نظر گرفتن خدمات اجتماعی و رفع معضلات اجتماعی دانسته و برای رفع این معضلات تحت عنوان کمپین های مختلفی تلاش می کند. به طور مثال یکی از کمپانی ها در ایران اقدام به حمایت از کودکان خیابانی کرده بود. همچنین یکی از شرکت های لوازم شوینده در ایران برای حمایت از معلولین تمام کارمندان خود را از میان معلولین کشور انتخاب نموده است. یا بانک تجارت در سال های اخیر اقدام به ساخت خانه های بهداشت در مناطق کم برخوردار روستایی کرده است. همچنین در نظر گرفتن بخشی از بودجه شرکت برای درمان بیماران خاص از جمله این فعالیت هاست.
اخلاقی مدارانه
در این سطح، جنبه اخلاقی مسئولیت اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است. این مسئولیت ها شامل پرداخت درآمد بیشتر به کارمندان از طریق پاداش های بالاتر، فراهم کردن فرصت برای بیکاران، اجتناب از کارکردن با شرکت های دارای سابقه و شهرت منفی و غیره می باشد. این نوع از مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) برای شرکت هایی است که وانمود می کنند تنها به سود بیشتر توجه نداشته و به فکر حل مشکلاتی هستند که کمتر به آن ها کمتر پرداخته شده است.
تکلیفی
در این نوع مسئولیت اجتماعی که مورد انتقاد اکثر صاحب نظران است. شرکت ها برای رفع تکلیف یا به دستور دولت ها و حکومت ها به طور مقطعی و مناسبتی اقدام به توزیع غذای گرم و… در مناطق محروم می کنند. اگرچه نفس این موضوع هرگز بد نیست اما نمی توان آن را مسئولیت اجتماعی ساختاری، زیربنایی و آینده محور دانست.
نمونه هایی از مسئولیت توسط شرکت های مختلف
اواخر سال ۱۳۹۶ پس از زلزله سر پل ذهاب در کرمانشاه یکی از بانک ها تصمیم گرفت تا هزینه سررسیدهای نوروزی خود را به زلزله زدگان این منطقه اهدا نماید. در پی همین فاجعه دردناک یکی از شرکت های پست در ایران اعلام کرد که تمامی محموله های پستی کمک به مردم زلزله زده را به طور رایگان به مقصد سر پل ذهاب انتقال می دهد. همچنین بانک های ایرانیاز جمله بانک تجارت به دلیل داشتن سیستم بانکداری اسلامی و حساب های قرض الحسنه، در بسیاری از مواقع تبلیغاتی با مضمون ساخت و احداث مکان های آموزشی و خدماتی در مناطق محروم کشور می زنند که این موضوع باعث می شود تا مشتریان احساس خوبی به بانک ها پیدا کنند.
در نمونه خارجی مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) می توانیم باشگاه بارسلونا را مثال بزنیم که در بازی پر مخاطب ال کلاسیکو، یونیسف تصمیم به درج شعاری بر روی آستین بازیکنان بارسلونا با عنوان ” مثل یک حرفه ای غذا بخور” کرد که در مبارزه با معضل چاقی مفرط کودکان صورت گرفت.
هم چنین شرکت Sorwathe یکی از شرکت هایی است که به خاطر مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)، یا وظایف و تعهدات خود در قبال جامعه شناخته شده است. این کسب و کار از طریق سیاست های دوستانه شغلی، زیست محیطی، و اجتماعی، از بازیافت گرفته تا تضمین امنیت محل کار و محافظت از محیط زیست، وفاداری کارکنان خود را به دست می آورد. دیزنــی در زمینه هــای مختلفی از جملــه بهبود وضعیت جامعــه، کمک به آسیب دیدگان از بلایای طبیعی و همچنین محیط زیست تمرکز کرده است. شرکت دیزنی هم بعد از زلزله مهیب هائیتی، حضور پررنگی در کمک به زلزله زدگان داشت. از دیگر اقدامات شرکت دیزنی می توان به صرف هزینه های بسیار زیادی برای کاشت نهال در جنگل ها و کوه ها اشاره کرد. یکی دیگر از شرکت های معتبر بین المللی که در زمینه فعالیت های خیرخواهانه و بر مدار حفظ دنیا برای آیندگان اقدامات چشم گیری داشته است استارباکس، برند بزرگ قهوه فروشــی در سراسر جهان است.
این شرکت در نخستین گام سعی کرد حجم تولید زباله را کاهش دهد و هم اکنون بر بازیافت آنها تمرکر کرده است. بسیاری از شرکت ها و برندهای بزرگ دنیا با روش های گوناگون سعی در ترویج این ارزش ها در دنیا دارند. از آنجا که بزرگ ترین هدف این شــرکت ها حفظ منابع طبیعی دنیا برای آیندگان است به همین دلیل هر روز روش های خلاقانه تری در این زمینه ابداع می شود.
مسئولیت اجتماعی و هوشمندی سازمانی
در نخستین سال های دهه ٢٠٠٠ میلادی در ایالات متحده مسئولیت اجتماعی شرکتی ها اغلب به عنوان ابتکار متخصصان بخش روابط عمومی نادیده گرفته می شد. منتقدان می گفتند که این تلاشی برای بازسازی شهرت مخدوش بعضی ها و متفاوت جلوه دادن یک شرکت نسبت به رقبایش بود. اما امروزه بسیاری از کسب و کارها از مسئولیت پذیری اجتماعی به عنوان یک اقدام کاری هوشمند استقبال می کنند.
محافظت از آب و انرژی، تعمیر جاده ها، و مراقبت های بهداشتی برای کارگران، ضمن کاهش هزینه های کسب و کار و افزایش مشارکت کارکنان، به جوامع محلی نیز کمک می کند. کسب و کارهایی که از لحاظ اجتماعی مسئولیت پذیر هستند، کارکنان با انگیزه را جذب و حفظ می کنند. سوزان مک فیرسن از شرکت مشاوره ای Fenton Communications می گوید که در درازمدت این شرکت ها خلاق تر هم می شوند. به طور مثال: شرکت های کوکاکولا، پراکتر اند گمبل، مایکروسافت، و برخی دیگر به خاطر مسئولیت پذیری اجتماعی خود شناخته شده اند.
۱۰ سوال که سازمان ها در راستای مسئولیت اجتماعی باید از خود بپرسند
۱-تا چه میزان یک شرکت نسبت به وضعیت پیرامونی خود و منطقه ای که در آن فعالیت اقتصادی می کند حساس است؟
۲-تا چه اندازه یک بنگاه اقتصادی، برابری جنسیتی و تساوی میان کارکنانش را در رفتار سازمانی خود لحاظ می کند؟
۳-تا چه اندازه یک شرکت توانسته آلاینده های زیست محیطی کمتری تولید یا مدیریت کند؟
۴-تا چه اندازه یک شرکت توانسته آلودگی صوتی کمتری را برای همسایگان به ارمغان آورد؟
۵-آیا کالا یا خدماتی که یک شرکت تولید کرده است، حقوق دیگر انسان ها در سرزمین های دیگر را نقض کرده است؟
۶-آیا ماحصل فعالیت تجاری یک شرکت در طول یکسال گذشته، با مصرف کاغذ کمتری همراه بوده است؟
۷- چقدر یک شرکت توانسته است تا مدیریت بهینه مصرف گاز و برق و آب را در دستور کارش قرار دهد؟
۸-آیا سودی که به سهامدار پرداخت شده است، (حقوق ذی نفعان) مردم را نقض کرده است یا خیر؟
۹-آیا شرکت توانسته فرهنگ اخلاق مداری را در کسب و کار خود نهادینه کند؟
۱۰-آیا شرکت ها در طول یکسال اخیر برای توسعه فرهنگ شهرنشینی و حمایت از محیط زیست چه گام هایی برداشته است؟
نقدهای وارد شده بر مسئولیت اجتماعی
بسیاری از افراد به این امر که شرکت باید از لحاظ اجتماعی با وجدان باشد، اعتقادی ندارند. برای مثال اقتصاددانی به نام میلتون فریدمن می‌گوید: “مسئولیت‌های اجتماعی به دلیل سستی تحلیل و عدم دقت می‌تواند منجر به ایجاد آسیب جدی به جنبه‌های مالی شرکت شود.” منظور از این کلام آن است که فقط اشخاص حقیقی می‌توانند مسئولیت اجتماعی داشته باشند و دخیل کردن این امر در طرح استراتژی شرکت به خودی خود غیر ممکن است.
هم چنین برخی دیگر از کارشناسان نیز معتقدند که مسئولیت اجتماعی هدف اصلی شرکت یعنی سود آوری را به حاشیه رانده و راه رسیدن به آن را غیر ممکن می‌کند.
آیا واقعا CSR سودمند است؟
همانطور که توضیح دادیم مسئولیت اجتماعی شرکت ها، روشی نوین است که کمپانی ها به کار می گیرند تا علاوه بر اینکه برای خودشان سودآوری کنند، برای محیط و جامعه نیز مفید باشند. دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد چرا شــرکت های تجاری باید این کار را انجام دهند و توجه ویژه ای به مسئولیت اجتماعی شرکتشان داشته باشند. شرکت هایی که این دلایل را می دانند، هم اکنون در حال اجرای CSR هستند.
اگر در آمازون کلمه نوآوری را بزنید، حدود ۱۵۰ هزار مورد به شما نشان می دهد. در زمینه CSR، نوآوری، منفعت خیلی زیادی برای شرکت دارد. به طور مثال، شرکتی با توجه به مسئله محیط زیســتی، نرم کننده ای که آب کمتری استفاده می کند، طرح کرده است و توانسته فروش بیشتری نسبت به بقیه محصولات داشته باشد.
باید در نظر داشت که اگر این شرکت اهمیتی به محیط زیست نمی داد، چنین محصولی را نیز طرح نمی کرد. راحت ترین کاری که یک شرکت می تواند در راه مسئولیت اجتماعی انجام دهد، بهینه سازی در مصرف انرژی است.
به طور مثال «جنرال میلز» در سال ۲۰۱۵ توانسته مصرف انرژی را ۲۰ درصد کاهش دهد و حدود ۶۰۰ هزار دلار برای شرکت خود ذخیره کرده است.
در گذشته تنها دلیلی که شرکت ها CSR را قبول می کردند، معرفی خاص برند خود بود. اما هم اکنون که CSR همه گیر شده، از این طریق مطرح کردن برند کار ســخت تری شده است. به طور مثال، شرکت «کوکاکولا و پپسی دو رقیب سرسخت یکدیگر هستند و در تلاش اند که مشتریان یکدیگر را به سمت خودشان بیاورند. در این رقابت، دو شرکت از CSR استفاده کردند.
هر دو شرکت شیشه نوشابه هایی را ارائه دادند که در آنها از موادی که برای محیط زیست مناسب است استفاده شده است کارهایی که برای محیط زیست و کاهش هزینه شرکت انجام می شود، سود خود را ۱۰ سال دیگر نشان می دهد. در گذشته، WALMART توانست خود را به عنوان رهبر حرکت های زیست دوستانه معرفی کند. در سال ۲۰۰۸ میلادی، شرکت فروشگاه های زنجیره ای وال مارت، کمپینی راه اندازی کرد که مشتریان، کارهای حمایت از محیط زیست (ECO-FRIENDLY) خود را مطرح می کردند و به آن شخصی که بهترین کار را انجام داده، جایزه تعلق میگرفت.
با استفاده از CSR می توان با مشتریان خود ارتباط بهتری برقرار کرد. چون این ارتباط، بر قرار گرفتن از طریق کار «خیر» است، راحت تر انجام می شود. CSR موجب می شود که کارمندان یک شرکت با یکدیگر بیشتر در ارتباط باشند و در زمینه مشترکی با هم کار کنند.
علی رزاقی بهار/ کارشناس ارشد علوم سیاسی
سـرویس هـای اختصــاصی و VIPبرای دریافت اطلاعات بیشتر، تعرفه ها، خدمات اختصاصی و ... شماره تماس خود را در فیلد زیر وارد نمائید، با شما تماس می گیریم :
تمـامی حقوق برای مزایده مناقصه محفوظ بوده و استفاده از اطلاعات موجود بدون اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.
021 49105010
دربــاره مـا
سـوالات مـتداول
ارتبـاط بـا ما و پشتیبــانی
قـوانین و مقررات استفـاده